Son illər bizə acı şəkildə göstərdi ki, tikmək, istehsal etmək və istehlak etmək tərzimiz davamlı deyil. Ekstremal hava hadisələri—qasırğalar, meşə yanğınları və rekord qıran istilik dalğaları—dünyanın müxtəlif icmalarını məhv edir. Nyu-Yorkdakı daşqınlar metronu çaylara çevirdi. Kanadadakı yanğınlar ABŞ-ın şərq sahillərini zəhərli tüstü ilə bürüdü. Avropadakı quraqlıqlar min illərdir axan çayların qurumasına səbəb oldu. Bu arada, kənd təsərrüfatı və sənaye sistemlərimiz torpaqları tükədir, su hövzələrini çirkləndirir və kütləvi şəkildə növlərin yox olmasına səbəb olur.

Cari yanaşmanın uğursuz olduğunu göstərən saysız sübutlara baxmayaraq, ciddi tədbirlər görülmür—yalnız iqtisadi inersiya ilə deyil, siyasi qütbləşmə ilə də əngəllənir. Davamlılıq mübarizə meydanına çevrilib (DEI mövzusuna isə toxunmayaq…). Bəziləri bunu sağ qalmaq üçün bir zərurət hesab edir, digərləri isə bunu bahalı yük və ya hətta bir sui-qəsd kimi görür. Karbon emissiyalarını azaltmaq, biomüxtəlifliyi qorumaq və təbiətə əsaslanan həlləri tətbiq etmək məqsədi daşıyan siyasətlər qanunverici orqanlarda və korporativ idarə heyətlərində ciddi müqavimətlə qarşılanır.

Ironiya ondadır ki, regenerativ dizayn ideoloji məsələ deyil—bu sağ qalmaq məsələsidir. Bu, partiyalardan asılı məsələ deyil. Bu, tarazlığı bərpa etmə gücünə malik, iqtisadi sabitliyi gücləndirən və uzunmüddətli rifah yaradan praktik, elmi əsaslı bir yanaşmadır.

Əsrlər boyu insan tərəqqisi təbiətin idarə olunmalı, nəzarət edilməli və ya istismar edilməli bir şey olduğu düşüncəsi üzərində qurulub. Amma təbiət maneə deyil—o, dayanıqlılıq, səmərəlilik və regenerasiya üçün ən mükəmməl modeldir.

Əgər uzunömürlü bir gələcək qurmaq istəyiriksə, təbiətə qarşı deyil, təbiət kimi dizayn etməyə keçməliyik. Bundan azı uzaqgörənliksizlikdir—və tarix bizi bunun üçün mühakimə edəcək.

Davamlılığın Hüdudlarından Kənarda: Regenerativ Dizayna Ehtiyac

Davamlılıq məsuliyyətli inkişaf üçün əsas çərçivə olub. Lakin çox vaxt davamlılıq yalnız zərəri minimuma endirməyə yönəlir—ətraf mühitə ziyanı ləngitmək, amma onu geri çevirməmək məqsədi daşıyır.

Regenerativ dizayn daha da irəli gedir. Bizim “Davamlılıq Kompetensiya Standartı”na əsasən, regenerativ dizayn “həyatın xidmətində olan inkişaf”dır—bu, sadəcə ziyanı azaltmaqla kifayətlənmir, eyni zamanda ekosistemləri bərpa edir, biomüxtəlifliyi artırır və icmaları gücləndirir.

Regenerativ liderlər yalnız karbon izi və su istifadəsinə baxmırlar. Onlar belə suallar verirlər:

Deqradasiyaya uğramış ekosistemləri necə bərpa edə bilərik?

Dizaynlarımıza təbii prosesləri necə inteqrasiya edə bilərik?

İnsanlar və planet üçün necə xalis müsbət nəticələr yarada bilərik?

Bunlardan azı – tamamilə vaxt itkisidir.

Təbiətlə Dizayn Etmək: İqtisadi Əsaslandırma

Daşqınların idarə olunması üçün Təbiətə Əsaslanan Həllər (NBS) haqqında son bir araşdırma əla bir nümunə təqdim edir. Ənənəvi daşqınla mübarizə tədbirləri—məsələn, beton maneələr—bahalı və çox vaxt səmərəsiz olur. Amma şəhərlər bataqlıq bərpası və meşələrin yenidən salınması kimi təbii həllərə investisiya etdikdə, faydalar təkcə daşqından qorunma ilə məhdudlaşmır:

Bataqlıqlar fırtına dalğalarını udur və vəhşi təbiət üçün yaşayış mühiti yaradır.

Meşə bərpası karbonu udur və torpaq eroziyasının qarşısını alır.

Yaşıl infrastruktur şəhərləri sərinlədir, enerji xərclərini azaldır.

İqtisadi baxımdan regenerativ dizayn tamamilə məntiqlidir. Həmin araşdırmada göstərilir ki, su toplama göllərinin xərclərə nisbətən fayda göstəricisi 5.6 olub—yəni hər xərclənən 1 dollara qarşılıq 5.60 dollar dəyər yaradılıb.

Regenerator Liderlər: Əskik Parça

Əgər regenerativ dizayn bu qədər təsirli və effektivdirsə, bəs niyə onu daha geniş miqyasda tətbiq etmirik?

Çünki sistemlər öz-özünə dəyişmir. Bizi dəyişdirəcək liderlərə ehtiyac var—regenerativ dizayn prinsiplərini anlayan və bu prinsipləri müxtəlif sənaye sahələrində tətbiq edə bilən liderlərə.

GPM Bacarıq Standartı regenerativ dizayn üçün lazım olan liderlik elementlərini, performans meyarlarını, bilik və bacarıqları belə müəyyənləşdirir:

8.1 Sosial və təbii sistemlər üçün xalis müsbət nəticələrə can atmaq

Qərarvermə prosesində regenerativ dizaynı tətbiq edir.

Dizayn seçimlərini qlobal biomüxtəliflik hədəfləri ilə uyğunlaşdırır.

Sosial, ekoloji və iqtisadi sistemlər arasındakı əlaqələri təhlil etmək üçün sistem düşüncəsi alətlərindən istifadə edir.

8.2 Dizayn seçimlərinin deqradasiyaya uğramış ekosistemləri bərpa etməsini və biomüxtəlifliyi artırmasını təmin etmək

Məhsul, infrastruktur və xidmətlərin inkişafında regenerativ dizaynı təşviq edir.

Bu məhsulların və xidmətlərin ekoloji izini azaltmaq üçün “təbiət kimi dizayn” texnikalarından istifadə edir.

Tərəfdaşlar arasında bu sahədə fərqindəlik yaradır.

8.3 Birləşmiş dizayn yanaşması ilə regenerativ nəticələri inkişaf etdirmək

Regenerativ həllərin ekoloji, sosial və mədəni prioritetləri balanslı şəkildə əks etdirdiyinə əmin olur.

Dizayn qərarlarını uzunmüddətli və ölçülə bilən regenerativ təsirlərlə əlaqələndirən icraolunan çərçivələr yaradır.

Ekosistemlərin bərpası, biomüxtəlifliyin artırılması və insan rifahını önə çıxaran innovativ yollar qurur.

Regenerator lider yalnız “Zibilləri necə azalda bilərik?” sualını vermir. O həm də soruşur: “Zibildən necə dəyər yarada bilərik?”

Regenerator Dizaynın Real Nümunələri

Bosco Verticale, Milan – CO₂-ni udan, havanı təmizləyən və şəhəri sərin saxlayan 900 ağacla örtülü göydələn. (Həmin bloqun üz qabığında olan şəkil də budur… şəklini də özüm çəkmişəm. 🙂

Vuhanın “Süngər Şəhər” Təşəbbüsü – Yağış sularını kanalizasiya sisteminə yönləndirmək əvəzinə udan və süzən infrastruktur layihəsi.

The Bullitt Center, Sietl – İstehlak etdiyindən daha çox enerji istehsal edən və tullantı sularını özü təmizləyən bina.

Bunlar gələcək ideyaları deyil—onlar artıq həyata keçirilib. Amma bu həlləri qlobal miqyasda tətbiq etmək üçün daha çox regenerativ liderə ehtiyac var.

Fəaliyyətə Çağırış: Yeni Bir Dizayn Etikası

Təbiət zibil, çirklənmə və ya qıtlıq yaratmır—orada hər şey dövrlər şəklində işləyir və hər şeyin bir məqsədi var. Artıq bizim sənaye sahələrimiz, hökumətlərimiz və cəmiyyətlərimiz də eyni şəkildə fəaliyyət göstərməlidir.

Regenerator Düşüncə Üçün Təhsil

Dayanıqlılıq sahəsində çalışan mütəxəssislər dizayna təbiət kimi yanaşmağı öyrənməlidir. Bu, təhsildə əsaslı bir dəyişiklik tələb edir—zərərin azaldılmasından bir addım irəli gedərək, bərpaedici və regenerativ nəticələr yaratmağa fokuslanan bir yanaşma. Məktəblər, universitetlər və peşəkar təlim proqramları regenerativ dizayn prinsiplərini öz tədris proqramlarına daxil etməli, gələcək liderlərin sistem düşüncəsi, dövri iqtisadiyyat və biomimikriya kimi innovasiya vasitələrini mənimsəməsini təmin etməlidir.

Regenerator Ölçü Meayarlarının Tətbiqi

Uzun müddət ərzində təşkilatlar uğuru yalnız maliyyə göstəriciləri və karbon emissiyasının azaldılması ilə ölçüblər. Bu artıq kifayət etmir. Bizneslər və hökumətlər uğurun ölçülməsi üçün biomüxtəlifliyin artımı, torpaqların bərpası, suyun keyfiyyəti və ekosistemlərin bərpası kimi göstəriciləri də daxil etməlidir. Beləliklə, dəyəri yenidən müəyyənləşdirə bilərik—qısamüddətli qazancdan uzunmüddətli planet sağlamlığına keçə bilərik.

Təbiətə əsaslanan həllərə investisiya qoymaq

Hökumətlər, şəhərlər və bizneslər prioritetlərini dəyişdirib təbiətlə qarşı-qarşıya deyil, təbiətlə birlikdə işləyən layihələrə sərmayə yatırmalıdırlar. Bu, genişmiqyaslı meşə bərpası proqramlarına, şəhər yaşıl zonalarına, bataqlıq sahələrinin bərpasına və biomimik infrastruktur layihələrinə yatırım deməkdir. Bu həllər təkcə iqlimə uyğunlaşma problemini həll etmir, həm də cəmiyyətlərin dayanıqlığını, ictimai sağlamlığı və iqtisadi sabitliyi artırır.

Nəticə: Çiçəklənən Bir Dünya Dizayn Etmək

Mən 56 ölkə gəzmişəm və dünyanın nə qədər gözəl olduğunu öz gözlərimlə görmüşəm. Amma hələ görüləsi çox iş var. Qarşılaşdığımız problemlər—iqlim dəyişikliyi, resursların tükənməsi və sosial bərabərsizlik—həllolunmaz deyil. Həll yolları gözümüzün qabağındadır—onlar təbiətin öz toxumasında gizlidir.

Gələcəyin dizaynı təbiəti sadəcə təqlid etmək deyil—təbiətin özü olmaqdır.

Əgər bu dəyişimi qəbul etsək, torpaqları bərpa edən şəhərlər, biomüxtəlifliyi artıran təchizat zəncirləri və istehlak etdiyindən daha çox enerji istehsal edən binalar qura bilərik.

Seçim aydındır: Təbiətin məhvini davam etdirən dizayn? Yoxsa təbiətin mükəmməlliyini önə çıxaran dizayn?

Regenerator liderliyin vaxtı çatıb—elə indi.

Joel Carboni, 2025
Original məqalə üçün: GPM GLOBAL
Dayanıqlı layihə menecmenti haqqında daha çox öyrənmək üçün www.greenpm.az – a daxil olun